Tuần trước, trên mạng xôn xao về một số clip trên Tiktok nói về ngành học “vô dụng” khiến các bạn học sinh đang chọn ngành lo lắng. Nhiều bạn cũng nhắn tin hỏi mình về “chọn ngành nào để ra trường có việc làm ngay, kiếm được nhiều tiền?”. Mình sẽ thay câu trả lời bằng một câu chuyện nhỏ cá nhân.
—
Vào năm lớp 12 trong giai đoạn cao điểm chọn trường/ngành học đại học, bạn bè xung quanh mình có những cuộc tranh cãi nảy lửa với bố mẹ. Tranh cãi thời đó cũng xoay quanh những vấn đề “muôn thuở” mà các bạn trẻ ngày nay đối diện: chọn ngành học mình yêu thích hay chọn ngành mà gia đình cho là cần học vì “thực tế như vậy”, dù có thích hay không. Nhưng ba mẹ mình, đặc biệt là mẹ mình, kiên quyết với luận điểm: “Nó thích học ngành nào, cho học ngành ấy!”
Đó là bởi vì mẹ mình từng trải qua một thời gian học Trung cấp Tài chính—một ngành kể cả 45 năm trước cũng rất “hot” vì độ thực tiễn của nó, nhưng lại đập chan chát với tính cách mộng mơ và ghét những con số của mẹ mình. Mẹ mình kể rằng ngay từ những môn học đầu tiên mẹ đã thấy rất “khó nhằn”, nhưng vẫn chịu đựng được để học cho qua. TUY NHIÊN, đến môn học gẩy bàn tính (kiểu bàn tính có những viên tròn trong phim cổ trang Trung Quốc) thì mẹ mình “bỏ chạy” vì nhận ra đây không phải thứ mình muốn học, có thể học, và làm việc tốt được.
Sau cú gẩy bàn tính một lần và mãi mãi ấy, mẹ mình về xin ông bà ngoại cho nghỉ học để ôn thi lại đại học. Năm sau, mẹ mình thi đỗ vào Tổng Hợp Văn (Khoa Ngữ Văn trường Đại học Tổng hợp Hà Nội). Và đó cũng là nơi mẹ mình gặp một anh bạn học là bộ đội mới từ chiến trường về—đó là ba mình. Tèn ten tén tèn!!!
Với tấm bằng cử nhân Văn, mẹ mình ra trường làm nhà báo ở một tờ tạp chí ngành, còn ba mình làm biên soạn từ điển quân đội. Hai công việc (như các bạn có thể đoán được) không đem lại nhiều tiền bạc hay quyền thế. Thậm chí có một giai đoạn hồi nhỏ, khi thấy gia đình mình không khá giả như bạn bè đồng trang lứa, mình từng hùng hồn tuyên bố: “Lớn lên con sẽ không theo nghề viết vì nghề viết ít ‘money’” 🙈
Tuy vậy, từ góc nhìn của một người con, mình có thể thấy được niềm hạnh phúc và sự tự tin mà ba mẹ mình có được khi làm công việc họ yêu thích và có khả năng làm tốt nhất. Mình lớn lên với những đêm nhìn mẹ thức biên tập bài, thi thoảng mẹ nháy sang hỏi “anh bạn học” xem câu này sửa thế được chưa. Ba mình chầm chậm cầm từng bài biên tập lên, ôn tồn giải nghĩa: “Cụm từ này dùng ở đây chưa đúng, dễ gây hiểu lầm, đánh tráo khái niệm…”. Mẹ mình giật nhanh lại: “Đâu? Đâu? Để em xem, em xem…” Trong những đêm như thế, mình nhận ra hạnh phúc trong công việc không nhất thiết đến từ tiền, quyền, chức vụ (mặc dù ba thứ này có thể giúp cuộc sống dễ dàng hơn) mà đến từ niềm vui, cảm giác tự do trong tâm hồn, sự tự tin trong cống hiến giá trị của mình cho xã hội, dù ở khía cạnh nhỏ nhất.
Bởi vậy, năm lớp 12 ấy, dù nghe không ít lời bàn ra tán vào, mình vẫn chọn một ngành mình yêu thích mà ít ai hiểu là gì: Quốc tế học (International Studies). Quá trình học rất vất vả vì chuyên ngành khó và học bằng tiếng Anh, nhưng mình thích tất cả các môn, từ Kinh tế chính trị, Kinh tế vĩ mô, đến Toàn cầu hóa, Đối ngoại quốc tế... Sau khi ra trường đi làm hai năm, mình lại theo tiếng gọi trái tim để học cao học ở nước ngoài với một ngành mà khi đó, không ít người mới nghe tới đã “nhíu mày”: Lãnh đạo Giáo dục (Educational Leadership). Và ở một khía cạnh nào đó, trái với lời tuyên bố hùng hồn ngày nhỏ, mình… đã trở thành một người viết.
Đối với mình, không có ngành học nào “vô dụng”, điều quan trọng là ta có thể biến những điều mình học trở nên “hữu dụng” trong sự nghiệp như thế nào.
—
Từ đây, mình gợi ý ba điều các bạn trẻ nên cân nhắc khi chọn ngành học:
1- Bắt đầu từ bản thân: Thay vì hỏi đông, hỏi tây (hay hỏi Tiktok) xem ngành học nào tốt nhất, bạn nên hỏi bản thân mình xem mình thích học gì, thích làm gì, có khả năng gì nổi trội nhất. Từ đó, bạn sẽ ghép vào mảnh ghép công việc xem ngành học nào/nghề nghiệp nào thể hiện tốt nhất năng lực và sự yêu thích của mình.
Mình không cổ xúy việc chỉ chạy theo đam mê mù quáng, nhưng mình hoàn toàn phản đối tư tưởng bỏ cảm xúc và yêu thích sang một bên để chọn con đường “thực tế” hơn (mà chưa chắc đã tốt hơn—xem ý thứ hai phía dưới). Nếu bạn chưa biết định hướng của bản thân là gì, mình có khá nhiều nội dung trên blog, YouTube, podcast hướng dẫn các mô hình tự định hướng (ví dụ: Ikigai, Chính Bắc).
2- Không ai đoán chắc được tương lai: Mình có nhiều người bạn từng bị cha mẹ “dọa sống dọa chết” để ép học một ngành “hot” ở thời điểm nộp hồ sơ, nhưng sau bốn năm học đại học ra trường, ngành đó không còn được trọng dụng nữa. Khó khăn khi tìm việc, ngột ngạt với văn hóa công sở, khổ sở khi phải làm cái mình không thích, các bạn bỏ việc, mâu thuẫn nghiêm trọng với gia đình, và gặp khủng hoảng tới nhiều năm liền.
Vì không ai biết chắc được tương lai sẽ như thế nào, mình nghĩ điều tốt hơn cả là chọn con đường mình cảm thấy thoải mái nhất (quay lại ý đầu tiên) rồi tiếp tục tìm kiếm, mở ra cơ hội mới, cùng phát triển bản thân theo nhịp thay đổi của thị trường… Suy cho cùng, dù lỗi có là ở ai đi chăng nữa, bạn là người duy nhất phải sống với quyết định năm 18 tuổi ấy của mình. Tuy vậy, rất may là còn có ý thứ ba:
3- Luôn có thể chọn lại: Bạn luôn có thể học một ngành rồi ra trường làm việc khác hẳn, hoặc lên học cao học một ngành khác phù hợp hơn. Là một người từng chuyển ngành, mình chưa bao giờ nghĩ những năm học đại học của mình là uổng phí, hay việc mình theo đuổi một ngành khác là “trở về con số zero tròn trĩnh” hay “đập đi xây lại từ đầu” (như cách nhiều bạn sợ chuyển ngành thường nói). Tất cả những kiến thức, kỹ năng, tư duy mình có được ở ngành học trước hoàn toàn có thể ứng dụng và hỗ trợ mình trong ngành học và công việc hiện tại, bằng cách này hay cách khác.
Cách đây vài tuần, mình có đăng podcast phỏng vấn Su Nguyễn là một CEO trẻ, bạn từng học ngành Y chuyển sang thiết kế nội y. Su chia sẻ rất nhiều về kiến thức y khoa như giải phẫu người, tâm lý học đã giúp bạn tạo ra sản phẩm thời trang tốt hơn cho sức khỏe phụ nữ như thế nào...
Kiến thức sẽ luôn hữu dụng nếu ta biết cách ứng dụng nó vào những việc mình làm. Tấm bằng đại học không phải là “bản án tù chung thân” buộc ta phải làm đúng một thứ duy nhất trong đời! Cuộc sống thực sự đáng yêu hơn khi được làm những điều mình thích ♡
Be present,
Chi Nguyễn
